Borelioza w praktyce lekarskiej– najczęstsze pytania i odpowiedzi

Sezon wiosenno-letni to czas, w którym jako lekarze spotykamy się coraz częściej z wątpliwościami rodziców co do postępowania w przypadku ukąszenia przez kleszcze. Wielu rodziców obawia się o możliwość wystąpienia boreliozy u ich dzieci i bardzo często chcą wykonywać badania wykluczające infekcję lub naciskają na profilaktyczne włączenie antybiotyku. Prowadzi to do wielu nieporozumień na linii lekarz-rodzic.
Przeszukując Internet, możemy natknąć się na wiele nieprawdziwych informacji, które wzbudzają niepokój w osobach niemających wystarczającej wiedzy na temat boreliozy. Ukąszenie przez kleszcza budzi duży niepokój wśród rodziców, co jest bardzo często wykorzystywane np. przez laboratoria medyczne oferujące w swojej ofercie badanie kleszczy w kierunku boreliozy pomimo braku takich wytycznych. Jako lekarze powinniśmy edukować naszych pacjentów i rzetelnie odpowiadać na pytania rodziców, rozwiewając wszelkie wątpliwości dotyczące boreliozy.
W poniższym artykule przedstawię najczęstsze pytania rodziców dotyczące boreliozy oraz poparte danymi naukowymi odpowiedzi, które możemy wykorzystywać w swojej codziennej praktyce.

Czy po ukąszeniu przez kleszcza należy go zbadać w laboratorium?

Pomimo tego, że wiele laboratoriów oferuje badanie kleszcza w kierunku boreliozy, postępowanie to nie powinno być zalecane przez lekarzy. Dodatni wynik takiego badania nie jest potwierdzeniem na zakażenie. Ryzyko zakażenia przy dodatnim wyniku testu u kleszcza wynosi około 6,7%. Nawet jeśli kleszcz był zakażony, nie jest to potwierdzeniem przeniesienia infekcji na człowieka. W przypadku, gdy wynik badania jest ujemny, ryzyko to wynosi 1,4% – może to wynikać z fałszywie ujemnego wyniku. Należy również pamiętać o tym, że mógł nas ukąsić inny niezauważony przez nas kleszcz, który zaraził nas boreliozą. Wynik dodatni lub ujemny badania kleszcza nie powinien zatem stanowić podstawy do decyzji o włączeniu leczenia.

Czy mam wykonać badanie przeciwciał w kierunku boreliozy?

Diagnostyka laboratoryjna bez wskazań jest najczęstszym popełnianym błędem. Samo wystąpienie rumienia wędrującego jest 100% potwierdzeniem boreliozy i nie należy wykonywać dodatkowych badań ani przed, ani po leczeniu. Dodatnie przeciwciała są stwierdzane u osób, które nie mają żadnych dolegliwości ani nie chorują obecnie na boreliozę. U osób z grup ryzyka – np. leśnicy lub osoby zamieszkujące tereny endemiczne dla boreliozy, odsetek ten jest jeszcze wyższy. Musimy pamiętać o tym, że nie leczymy pacjenta tylko na podstawie dodatniego wyniku przeciwciał w kierunku boreliozy, dlatego też oznaczanie przeciwciał „na własną rękę” przez pacjenta nie jest zalecane.

Czy po ukąszeniu przez kleszcza mogę zastosować profilaktycznie antybiotyk?

Nie zaleca się profilaktycznego podawania antybiotyków, jeśli kleszcz przebywał w skórze krócej niż 36 godzin, ukąszenie nastąpiło poza obszarem endemicznym oraz minęło więcej niż 72 godziny od usunięcia kleszcza. Polskie wytyczne dotyczące leczenia boreliozy mówią nam jedynie o zastosowaniu profilaktycznej antybiotykoterapii u osób dorosłych. Podstawowym postępowaniem powinno być dokładne oglądanie skóry po ukąszeniu przez kleszcza oraz zgłoszenie się do lekarza w przypadku wystąpienia niepokojących objawów. Należy pamiętać o nieswoistych metodach zmniejszających ryzyko zakażenia, takich jak unikanie ekspozycji na kleszcze, dokładne sprawdzanie skóry po powrocie z miejsc występowania kleszczy oraz jak najszybsze usunięcie kleszcza.

Czy powinienem zgłosić się do poradni chorób zakaźnych?

Po ukąszeniu przez kleszcza nie ma potrzeby zgłaszania się do poradni chorób zakaźnych. Po usunięciu kleszcza należy obserwować zmianę przez około 30 dni i w przypadku wystąpienia niepokojących objawów, zgłosić się do Poradni Lekarza Rodzinnego.

W jaki sposób uchronić się przed ukąszeniem przez kleszcza?

Aby zmniejszyć ryzyko ukąszenia przez kleszcza, pacjenci powinni unikać ekspozycji na kleszcze w miejscach, w których one występują. Jeśli jest to niemożliwe, należy używać specjalnych repelentów, które zmniejszają ryzyko ukąszenia. Po powrocie z miejsca, w którym występują kleszcze, należy dokładnie obejrzeć skórę i jak najszybciej usunąć kleszcza. Należy również pamiętać o właściwym usuwaniu kleszczy. W aptekach można kupić wiele przyrządów, które nam w tym pomogą. Kleszczy nie należy rozgniatać, smarować tłuszczem i innymi substancjami, gdyż wiąże się to z większym ryzykiem zakażenia.

Czy muszę brać antybiotyk przez kilka miesięcy?

Wielomiesięczne leczenie boreliozy kilkoma lekami nie jest potwierdzone naukowo. Wiele miejsc oferuje takie komercyjne leczenie pomimo tego, że nie ma żadnych wytycznych i podstaw naukowych do takiego postępowania. W badaniach klinicznych przedłużone leczenie boreliozy nie poprawiało jakości życia pacjentów w porównaniu z krótkoterminowym leczeniem. Wydłużony czas stosowania antybiotyków wiązał się natomiast z większym ryzykiem działań niepożądanych, nie przynosząc jednocześnie żadnych korzyści.

Dlaczego po przechorowaniu mam dodatnie przeciwciała? Czy nadal wymagam leczenia?

Dodatnie przeciwciała po przechorowaniu boreliozy mogą utrzymywać się przez wiele miesięcy lub lat. Zjawisko to jest normalne i nie należy się niepokoić. Organizm po kontakcie z krętkiem wywołującym boreliozę wytwarza przeciwciała. Świadczą jedynie o kontakcie z bakterią, ale nie mówią nam o tym, że choroba jest obecnie w aktywnym stadium. U niektórych pacjentów pomimo skutecznego leczenia przeciwciała będą dodatnie do końca życia. Nie powinniśmy podejmować decyzji dotyczącej leczenia na podstawie wyniku samych przeciwciał oraz nie powinniśmy kontrolować ich spadku. Nie jest to wykładnik skutecznego leczenia boreliozy.

Borelioza w obecnych czasach budzi bardzo duży niepokój wśród społeczeństwa i często prowadzi do nadmiernej paniki po ukąszeniu przez kleszcza. Musimy pamiętać jednak o tym, że nie jest to jedyna jednostka chorobowa przenoszona przez kleszcze. Jednym z przykładów jest kleszczowe zapalenie mózgu, spowodowane przez wirusy. Jako lekarze powinniśmy również brać udział w edukacji pacjentów w zakresie odpowiedniej ochrony przed kleszczami, w szczególności zalecać szczepienia przeciwko KZM, które jest często zapomnianą jednostką chorobową przez pacjentów.

Bibliografia:

• Berende A, ter Hofstede HJ, Vos FJ, van Middendorp H, Vogelaar ML, Tromp M, van den Hoogen FH, Donders AR, Evers AW, Kullberg BJ. Randomized Trial of Longer-Term Therapy for Symptoms Attributed to Lyme Disease. N Engl J Med. 2016 Mar 31;374(13):1209-20.
• Moniuszko-Malinowska A, Pancewicz S, Czupryna P, Garlicki A, Jaroszewicz J, Marczyńska M, Pawłowska M, Piekarska A, Sikorska K, Simon K, Tomasiewicz K, Zajkowska J, Zarębska-Michaluk D, Flisiak R. Recommendations for the diagnosis and treatment of Lyme borreliosis of the Polish Society of Epidemiologists and Infectious Disease Physicians. Przegl Epidemiol. 2023;77(3):261-278. https://www.cdc.gov/lyme/ [dostęp 15.07.2025 r.].
• Lyme disease: Clinical manifestations in children – UpToDate [dostęp 18.05.2025].

Sprawdź inne rzetelne materiały na temat boreliozy na Medico PZWL

• Webinar pt. „Borelioza z Lyme”
• Objawy neurologiczne boreliozy – neuroborelioza
• Gotowe zalecenia dla pacjentów (dzieci i dorośli)
• Charakterystyczne objawy dermatologiczne
• Objawy oczne występujące w przebiegu boreliozy