Grypa stanowi istotne wyzwanie zdrowotne w Polsce, zwłaszcza w sezonach epidemicznych. W ciągu ostatnich trzech lat obserwuje się zmienność liczby zachorowań, z wyraźnymi wzrostami. W sezonie 2021/2022 zarejestrowano około 2,5 miliona przypadków grypy, natomiast w sezonie 2023/2024 zachorowań było już ponad 7 milionów, co oznacza trzykrotny wzrost.
Jak zapobiegać?
Profilaktyka grypy opiera się przede wszystkim na szczepieniach. W ostatnich sezonach odnotowano rekordowy wzrost liczby szczepień, sięgający nawet 40% więcej niż w latach poprzednich. Szczepienia wykonywane są nie tylko w placówkach ochrony zdrowia, ale także z dużym udziałem aptek, co ułatwia dostępność dla pacjentów. Zalecenia Ministerstwa Zdrowia podkreślają konieczność corocznej immunizacji osób z grup ryzyka, takich jak osoby powyżej 65. roku życia, pacjenci z przewlekłymi chorobami układu oddechowego, sercowo-naczyniowego oraz osoby pracujące w ochronie zdrowia.
Jak diagnozować?
Diagnostyka grypy opiera się na obrazie klinicznym oraz testach szybkie wykrywających antygeny wirusa z materiału z dróg oddechowych. Testy te dostępne są w większości placówek i pozwalają na szybkie potwierdzenie zakażenia, co ma znaczenie zwłaszcza w leczeniu i ograniczaniu rozprzestrzeniania się wirusa. W niektórych przypadkach, szczególnie u pacjentów z ciężkim przebiegiem lub w grupach wysokiego ryzyka, zaleca się diagnostykę molekularną metodą PCR.
Jak leczyć?
Leczenie grypy przede wszystkim obejmuje leczenie objawowe oraz stosowanie leków przeciwwirusowych, takich jak inhibitory neuraminidazy (np. oseltamiwir) zasadniczo w ciągu 48 godzin od wystąpienia objawów. Wskazaniem do terapii przeciwwirusowej są pacjenci z grup ryzyka oraz osoby hospitalizowane z powodu grypy. Ważne jest też odpowiednie nawadnianie, odpoczynek oraz monitorowanie powikłań. Antybiotyki nie są zalecane profilaktycznie, a ich stosowanie powinno być ograniczone do przypadków nadkażenia bakteryjnego.
Kto jest najbardziej narażony?
Grypa w grupach najbardziej wrażliwych, czyli u dzieci oraz osób starszych, stanowi istotne zagrożenie zdrowotne ze względu na zwiększone ryzyko ciężkiego przebiegu i powikłań. Nietypowe objawy i współistniejące choroby przewlekłe mogą utrudniać rozpoznanie i pogarszać rokowanie, co wymaga szczególnej uwagi lekarzy.
U dzieci objawy grypy często obejmują wysoką gorączkę sięgającą nawet 40°C, intensywne bóle mięśni, głowy i gardła, suchy kaszel oraz ogólne osłabienie. Nietypowo mogą też wystąpić objawy ze strony układu pokarmowego, takie jak biegunka czy wymioty, co bywa mylące diagnostycznie. Dzieci, zwłaszcza poniżej 2. roku życia, mają niedojrzały układ odpornościowy, co zwiększa ryzyko ciężkich powikłań, takich jak zapalenie płuc czy zaostrzenie chorób współistniejących. Leczenie u dzieci opiera się głównie na postępowaniu objawowym (nawadnianie, stosowanie leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych jak paracetamol czy ibuprofen) z możliwością sięgnięcia po leki przeciwwirusowe (oseltamiwir) w przypadkach ciężkich lub z grup ryzyka.
Wśród osób starszych grypa także przebiega często ciężko, a przebieg choroby jest modyfikowany przez obecność licznych chorób przewlekłych — takich jak choroby układu sercowo-naczyniowego, cukrzyca, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POCHP) czy niewydolność nerek. U seniorów objawy typowe mogą zostać złagodzone lub maskowane, np. gorączka może być niewysoka, a dominować mogą objawy nietypowe: zmęczenie, ból mięśni i stawów, splątanie czy nasilenie niewydolności współistniejących chorób. Osoby te są też bardziej narażone na poważne powikłania grypy, zwłaszcza bakteryjne zapalenie płuc, zaostrzenia POCHP lub niewydolność serca.
Nietypowe objawy grypy w obu grupach wiekowych wymagają od lekarzy szczególnej czujności diagnostycznej i podejścia indywidualnego, zwłaszcza u pacjentów z wielochorobowością. W takich przypadkach szybkie wdrożenie leczenia przeciwwirusowego i intensywnej opieki może istotnie zmniejszyć śmiertelność i powikłania.
Co ze szczepieniami?
W Polsce w sezonie 2025/2026 dostępne są szczepionki inaktywowane zawierające cząstki wirusa grypy (typu „split”) oraz szczepionka podjednostkowa zawierająca powierzchniowe białka wirusa grypy (typu „subunit”). Szczepienia przeciw grypie chronią przed zachorowaniem u około 40-70% osób zaszczepionych, w zależności od sezonu i grupy docelowej. Zapewniają one efektywną ochronę przed powikłaniami pogrypowymi. Zaleca się coroczne stosowanie szczepionek przeciw grypie u wszystkich od 6 miesiąca życia, o ile nie występują przeciwwskazania medyczne. Szczepić się szczególnie powinny osoby z grup podwyższonego ryzyka powikłań po grypie, a także osoby, które mogą być źródłem zakażenia dla takich grup (w tym głównie dzieci), oraz pracownicy narażeni na infekcję w związku z wykonywaną pracą, na przykład personel medyczny.
Szczepionki przeciw grypie charakteryzują się niskim odsetkiem zgłaszanych działań niepożądanych. Po szczepieniu mogą pojawić się miejscowe objawy, takie jak zaczerwienienie, ból i obrzęk w miejscu podania, a rzadziej objawy ogólne (niewielki wzrost temperatury, bóle mięśni, stawów i głowy), które ustępują po kilku dniach. Przeciwwskazaniami do szczepienia są między innymi reakcje anafilaktyczne po wcześniejszym zastosowaniu szczepionki, ostra infekcja oraz wysoka gorączka przekraczająca 38ºC.
